Сайрам ауданында «Қазақтың дәстүрлі өнері, жыр термесі» атты облыстық семинар-кеңес өтті!
2024 жылдың 11 қазанында Сайрам аудандық мәдениет үйінде дәстүрлі ән өнері үйірмелерінің жетекшілеріне арналған облыстық семинар-кеңес сәтті өтті. Шара барысында қатысушылар ұлттық өнердің бай мұрасымен танысып, фойеде қылқалам және қолөнер көрмесін тамашалап, естелік фотосуретке түсті.
Семинар-кеңесті аудан әкімінің орынбасары Әліпов Мадияр Бақтыбайұлы және облыстық мәдениет және халық шығармашылығы орталығының көркемдік жетекшісі Темірхан Асылхан Темірханұлы ашты. Сондай-ақ, аудандық мәдениет үйі өнерпаздары ұлттық өнеріміздің ерекше туындыларын орындады.
Іс~шара аясында Арқа, Жетісу және Оңтүстік мектептерінің ән салу ерекшеліктері, домбырамен ән айту шеберлігі, жас буынға терме мен жырды үйрету әдістері бойынша тәжірибе алмасу өтті.
Семинар-кеңес ұлттық өнерімізді жаңғыртуға бағытталған маңызды алаң болды.
P. S. Дәстүрлі қазақ өнері — халықтың бай рухани мұрасының ажырамас бөлігі. Оның ішінде жыр және терме өнері ерекше орын алады. Бұл өнер түрлері ұрпақтан ұрпаққа ауызша жеткен, тарих пен мәдениетті сақтаған маңызды құрал ретінде қалыптасқан. Жыр мен терме тек халықты рухтандырып қана қоймай, олардың өмір сүру қағидалары мен даналығын жеткізген.
Жыр өнері. Жыр — қазақ фольклорының негізгі жанрларының бірі. Ол халықтың өткенін, батырлық ерліктерін, аңыздарын, діни көзқарастарын және қоғамдық өмірдің маңызды тұстарын жырлайды. Жыршылар халықты рухтандырушы, оларды біріктіруші рөл атқарған. Жырлар эпостық немесе тарихи мазмұнға ие болуы мүмкін. Мысалы, «Қобыланды батыр», «Алпамыс батыр», «Ер Тарғын» секілді эпостық жырлар халықтың қаһармандық дәстүрін насихаттап, батырлықты дәріптейді.
Жыр айту дәстүрі көп жағдайда домбырамен немесе қобызбен сүйемелденеді. Әуеннің ырғақтылығы мен әуезділігі жырдың әсерлілігін арттырады. Жыршылар әуенді тартымды етіп жеткізу үшін дауыс мәнерін ерекше пайдаланған. Олардың шеберлігі тек мәтінді дұрыс жеткізуде ғана емес, сонымен қатар орындау шеберлігінде де көрінеді. Әр жыршының өзіне тән орындау мәнері бар, бұл қазақ дәстүрлі өнерінің байлығын көрсетеді.
Терме өнері. Терме — қазақ поэзиясының философиялық-дидактикалық жанры. Терме арқылы халыққа өмірдің мәні, адамгершілік қасиеттер, рухани құндылықтар мен дүниетанымдық қағидалар насихатталады. Бұл жанрдың басты мақсаты — адамдарды жақсы өмір сүруге, жақсылық жасауға, әділдікке, адалдыққа шақыру. Терменің ерекшелігі — оның қысқа әрі нұсқа болуында, мазмұны жағынан терең әрі ойлы.
Терме, әдетте, домбыраның сүйемелдеуімен орындалады. Терме айтуда орындаушының дауысы, әуен ырғағы мен сөздің мағынасы ерекше маңызды. Орындаушы терме арқылы тек сөзбен емес, бүкіл дене қимылымен, дауыс интонациясымен тыңдаушыға әсер етеді. Терменің мәтіндері көбіне нақыл сөздерге, халықтық мақал-мәтелдерге негізделген. Сондықтан да терме халық арасында кең таралған, себебі оның философиялық мазмұны әрбір адамның өміріне тікелей қатысты.
Дәстүрлі өнердің маңызы әрқашан ескеріледі. Қазақ халқының дәстүрлі өнері халықтың рухани мәдениетін, ұлттық болмысын сақтап қалуда маңызды рөл атқарған. Жыр мен терме арқылы ұлттың тарихы, мәдениеті, дүниетанымы мен философиясы кейінгі ұрпаққа жеткізілген. Осы өнер түрлері арқылы халықтың жадында батырлар, ақындар, билер, хандардың бейнесі сақталған. Сондай-ақ, бұл өнер түрлері қазақ қоғамының әлеуметтік және моральдық нормаларын айқындаған.
Жыр мен терме — қазақ өнерінің бөлек жанрлары болғанымен, олардың ортақ қасиеттері бар. Екеуі де халықты тәрбиелеуге, рухани байытуға бағытталған. Жыр мен терме тек өнер ретінде ғана емес, сонымен қатар, қазақтың рухани әлемін, дүниетанымын терең түсінуге мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде жыршылар мен термешілер дәстүрлі өнерді жаңғыртып, оны қазіргі заманға бейімдеп жүр. Осы өнер түрлері қазақ қоғамында мәдени құндылық ретінде ерекше орын алып, ұлттық өнерді дамытуда үлкен маңызға ие. Халықтың рухани байлығын сақтап, келешек ұрпаққа жеткізу — бұл өнер түрлерінің басты миссиясы.
Жыр мен терме қазақ халқының өзіндік болмысын, рухани биіктігін, мәдени ерекшелігін айқындайтын құнды өнер түрлері болып қала бермек.
Н. Тұрдымұратов.
